سال يازدهم، شماره دوم، پياپي 21، پاييز و زمستان 1397
علي راد/ دانشيار گروه علوم قرآن و حديث دانشگاه تهران، پرديس فارابي ali.rad@ut.ac.ir
دريافت: 16/04/1397 ـ پذيرش: 25/08/1397
چکيده
تبيين رويکرد قرآن به تفضيل پيامبران با محوريت گونه‌شناسي اسلوب بياني آيات، زمينه‌پژوهي چرايي طرح تفضيل پيامبران در قرآن، رهيافت‌شناسي مفسران در مواجهه با اين مسئله و تعيين مصداق پيامبر افضل از نگاه قرآن، مسائل محوري اين پژوهش هستند که ضمن نقد نظرية رقيب، به اقتراح در هر يک از مسائل محوري پرداخته است. نتايج پژوهش نشان داد که آموزة تفضيل پيامبران در آيات متعدد مکي و مدني قرآن با دو اسلوب تصريح و تلويح و در گونه‌هاي ارجاع، استشهاد و احتجاج بيان شده است. طرح و بسط اين آموزه، از فرايند اجمال در مکه و تفصيل در مدينه برخوردار بوده است. سه زمينة اخلاقي، تبليغي و معرفتي براي پاسخ به چرايي ورود قرآن به اين آموزه قابل ارائه است. دو رهيافت «سکوت» و «تبيين» در تحليل ماهيت تفضيل پيامبران رايج است. برابر رهيافت تبيين، سه فرضية تاريخي بودن، اعطايي بودن و اعطايي- اقتضايي بودن فضايل پيامبران محتمل است. نگارنده فرضية سوم را به دليل امتيازات آن به‌عنوان ديدگاه معيار پذيرفته است. هرچند قرآن بر وجود نوعي تفاضل ميان بعضي از پيامبران تصريح دارد، ولي آيه‌اي صريح در تفضيل و افضيلت پيامبري خاص بر ساير پيامبران به دست نيامد؛ لکن در روايات اسلامي بر افضليت محمد صلي الله عليه و آله وسلم بر پيامبران پيشين تأکيد و از سوي متکلمان و محدثان ادعاي اجماع شده است؛ همچنين برخي از نظريه‌هاي تفسيري نيز دلالت آية «وَرَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجات» بر افضليت محمد صلي الله عليه و آله وسلم را پذيرفته‌اند.
کليدواژه‌ها: تفضيل، فضايل، پيامبران، حضرت محمد صلي الله عليه و آله وسلم.