سال يازدهم، شماره دوم، پياپي 21، پاييز و زمستان 1397
علي‌اوسط باقري/ استاديار مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني ره bagheri@qabas.net
دريافت: 28/02/1397 ـ پذيرش: 13/07/1397
چکيده
در اين مقاله با روش توصيفي تحليلي، کاربرد واژه‌هاي «وجوه» و «نظائر» در کتاب‌هاي وجوه و نظائر پيگيري، سخنان زرکشي در تعريف «وجوه و نظائر» و نقد وي بر تعريف ابن‌جوزي بررسي و تعريف ابن‌جوزي تأييد شده است. همچنين برداشت نادرست برخي محققان از بيان زرکشي در تعريف نظائر روشن و نيز اقسامي که آيت‌الله معرفت براي وجوه و نظائر ذکر کرده‌اند، بررسي شده است.
طبق تعريف ابن‌جوزي «نظائر» واژه‌هاي همساني است که در قرآن در معاني گوناگون استعمال شده است؛ و وجوه، معاني آنهاست. زرکشي به غلط، هم وجوه و هم نظائر را وصف الفاظ مي‌داند. آيت‌الله معرفت و برخي ديگر در برداشتي نادرست از کلام زرکشي، نظائر را به الفاظ مترادف معنا کرده‌اند.
«وجوه و نظائر» و «محکم و متشابه» دو مبحث مستقل علوم قرآن هستند و خلط آنها به يکديگر خطا و خروج از اصطلاح است. در وجوه و نظائر، کاربردهاي مختلف يک کلمه در قرآن مد نظر است؛ ولي متشابه به معاني محتمل يک آيه معطوف مي‌باشد. از اقسام چهارگانه‌اي که آيت‌الله معرفت براي وجوه و نظائر برشمرده، سه قسم هيچ ارتباطي به وجوه و نظائر ندارد و برخي مثال‌هايي که براي قسم ديگر ذکر کرده، مربوط به محکم و متشابه است.
کليدواژه‌ها: وجوه و نظائر، محکم و متشابه، آيت‌الله معرفت، البرهان في علوم القرآن، ابن‌جوزي، زرکشي، الفاظ مترادف، الفاظ مشترک.