سال شانزدهم، شماره اول، پياپي 30، بهار و تابستان 1402، ص 39- 58
نوع مقاله: پژوهشي
اميررضا اشرفي/ دانشيار گروه تفسير و علوم قرآن مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) Ashrafi@qabas.net
* حسين ناگهي
/ دانش‌پژوه دکتري تفسير و علوم قرآن مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) hng1364@gmail.com
دريافت: 15/08/1401 ـ پذيرش: 02/12/1401
چکيده
مطابق آيات قرآن، تقدير فراگير الهي همه پديده‌هاي هستي، از جمله افعال انسان را دربر مي‌گيرد و همين فراگيري شبهه جبر را زنده مي‌کند. اين مقاله با رويکردي تحليلي ـ توصيفي نقش انواع تقديرهاي الهي را در افعال اختياري انسان براساس آيات قرآن با تأکيد بر ديدگاه علامه مصباح يزدي واکاوي مي‌کند. حاصل بررسي نشان مي‌دهد که تقديرهاي سطح نازل در قالب عوامل وراثتي و محيطي هرچند در انتخاب انسان موثرند، اما موجب سلب اختيار او نمي‌شوند. تقديرهاي سطح عالي هم‌عرض اراده انسان نيستند تا مانع اراده و اختيار او باشند. تقديرهاي عام و خاص الهي نيز هرچند انسان را به سوي انجام مسئوليت‌هايي خاص سوق مي‌دهند، اما اختيار و اراده را از انسان نمي‌ستانند.
کليدواژه‌ها: اختيار، قضا و قدر، تقدير، سرنوشت، نقش تقدير در اختيار، تقدير سطح عالي، تقدير سطح نازل، تقدير عام، تقدير خاص.
* اين مقاله در همايش بين‌المللي «علوم انساني اسلامي در انديشه علامه محمدتقي مصباح يزدي» پذيرش شده است.