قرآن شناخت، سال هفدهم، شماره اول، پیاپی 32، بهار و تابستان 1403، صفحات 133-154

    مقابله حوزة علمیة قم با جریان‌های انحرافی سدة اخیر در عرصۀ تفسیر و علوم قرآن

    نوع مقاله: 
    پژوهشی
    نویسندگان:
    علیرضا عظیمی فر / سطح چهار رشته تفسیر و علوم قرآن حوزة علمیة قم / Alirezaazimifar103@gmail.com
    doi 10.22034/qoranshenakht.2024.5000629
    چکیده: 
    مقابله حوزة علمیة قم به‌عنوان یکی از چند حوزة بزرگ تأثیرگذار جهان تشیع در سدة چهاردهم شمسی با جریان‌های انحرافی اعم از التقاطی و غیر التقاطی در عرصه دانش تفسیر و علوم قرآن چگونه بوده است؟ این مقاله با جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات به شیوه اسنادی و با روش توصیفی- تحلیلی به این موضوع و داوری در باره آن می‌پردازد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در سدة اخیر سه جریان انحرافی در عرصه تفسیر ظهور کرده‌اند: 1.جریان علم‌گرا با گرایش اصالت حسی و تجربی(افراد ملی مذهبی و نهضت آزادی) 2.جریان روشنفکری با گرایش سوسیالیستی و جامعه‌شناختی (بخشی از حسینه ارشاد و گروه جنبش مسلمانان مبارز) 3.جریان مارکسیستی شبه اسلامی با گرایش سیاسی مبتنی بر انقلابیگری (گروه‌های مجاهدین خلق و فرقان). در سدة اخیر از عالمان حوزة علمیة قم علامه طباطبائی و شاگردان وی، به‌ویژه شهید مطهری و آیت‌الله مصباح یزدی به مقابلة جدی با این جریان‌ها برخاستند. عدم اشراف به مقدمات ضروری و مبانی علمی صحیح تفسیر، خودمرجع‌پنداری در قرائت متون دینی و ضدیت با حوزه و روحانیت از دلایل اصلی این انحرافات فکری در تفسیر آیات از سوی این جریان‌ها بوده است.
    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    The Confrontation of the Qom Islamic Seminary with Deviant Currents of the Last Century in the Field of Qur'anic Interpretation and Qur’anic Sciences
    Abstract: 
    How was the confrontation of Qom’s Islamic Seminary, as one of the influential Shi'ite seminaries in the 14th century, with deviant courses of Qur’anic science and interpretation, including eclectic and non-eclectic courses? This article discusses this issue by collecting data and information using a documentary and a descriptive-analytical method. According to this research three deviant currents have emerged in the field of interpretation, in the last century: 1. Scientism, with the orientation of the authenticity of sense and experiment (the groups of Melli-Mazhabi and Nehzat Azadi) 2. The intellectual current with a socialist and sociological orientation (part of Hoseiniya Ershad and the group of mobarez Muslim movement) 3. The quasi-Islamic Marxist trend with a political orientation based on revolutionism (the groups of Mojahedin Khalq and Furqan). Among the scholars of the Qom Islamic seminary in the last century, Allameh Tabataba’i and his students, especially Martyr Motahhari and Ayatollah Misbah Yazdi, seriously confronted these currents. The main reasons for their intellectual deviation in the interpretation of Qur’anic verses are as follows: lack of respect for necessary prerequisites and scientific foundations for a valid interpretation, self-referentiality in reading religious texts and opposition to the Islamic Seminary and clergymen.
    Full Text:
    متن کامل مقاله: 

    * اين مقاله با حمايت دبيرخانة دائمي كنگرة يكصدمين سالگشت بازتأسيس حوزة علمية قم و دستاوردها و نكوداشت آيت‌الله العظمي حاج شيخ عبدالكريم حائري تأليف شده است.

        ابن‌فارس، احمد، 1387، مقاییس اللغة، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
        ابن‌منظور، محمد، 1408ق، لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
        اسحاقیان، جواد، 1392، اشباح انحراف، قم، بنیاد فرهنگی حضرت موعود.
        اکبری‌جدی، صابر، 1393، «جریان التقاط در مطالعات تفسیری ایران معاصر»، مطالعات تفسیری، ش 17، ص 129ـ156.
        انوری، حسن، بی‌تا، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، بی‌تا.
        آل‌احمد، جلال، 1341، در خدمت و خیانت روشنفکران، تهران، رواق.
        بابایی و دیگران، 1379، روش شناسی تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
        بابایی و گروهی از محققان، 1399، تاریخ تفسیر قرآن، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
        بازرگان، مهدی، 1364، بازگشت به قرآن، تهران، قلم.
        بازرگان، مهدی، 1374، پای به پای وحی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
        بازرگان، مهدی، 1356، توحید، طبیعت، تکامل، تهران، قلم.
        بازرگان، مهدی، 1338، راه طی شده، تهران، سهامی انتشار.
        بازرگان، مهدی، 1360، سیر تحول قرآن، تهران، سهامی انتشار.
        بروجردی، فرزاد، 1378، روشنفکران ایران و غرب، ترجمة جمشید شیرازی، تهران، فرزان.
        پیمان، حبیب الله، 1357، گل سرخ توحیدی، تهران، قلم.
        پیمان، حبیب الله، 1356، مالکیت کار و سرمایه در اسلام، بی‌جا، بی‌چا.
        توانایان فر، حسن، 1357، اصول اقتصادی اجتماعی اسلام، تهران، میلاد.
        جعفریان، رسول، 1383، جریان‌ها و جنبش‌های مذهبی سیاسی در ایران، تهران، مؤسسة فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
        جعفریان، رسول، ۱۳۷۱، نزاع سنت و تجدد، بی‌جا، رئوف.
        جوادی آملی، عبدالله، 1388، تفسیر تسنیم، قم، اسراء.
        خسروپناه، عبدالحسین، 1384، آسیب شناسی جامعه دینی، قم، عارف.
        خسروپناه، عبدالحسین، 1388، آسیب‌شناسی دین‌پژوهی معاصر، تهران، فرهنگ و اندیشه اسلامی.
        خسروپناه، عبدالحسین، 1388، جریان شناسی فکری ایران معاصر، قم، مؤسسة فرهنگی حکمت نوین اسلامی.
        دهقانی، مجید، 1386، روشنفکران دینی و دینداران روشنفکر، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
        روزی طلب، محمدحسن، 1392، ترکیب التقاط و ترور، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
        سحابی، یدالله، 1375، خلقت انسان در بیان قرآن، تهران، سهامی انتشار.
        سلامتی، محمود، 1356، اصول اعتقادی اسلام؛ مباحث ایدئولوژیک، مشهد، ستاره اسلام.
        شریعتی، علی، 1356، مجموعه آثار، با مخاطب‌های آشنا، تهران، حسینیه ارشاد.
        شریعتی، علی، 1361، مجموعه آثار، بی‌جا، سبز.
        شریعتی، علی، 1378، مجموعه آثار، حسین وارث آدم، تهران، قلم.
        شریعتی، علی، 1380، مجموعه آثار، جهت گیری طبقاتی اسلام، تهران، چاپخش.
        شریعتی، علی، 1381، مجموعه آثار، تشیع علوی و صفوی، تهران، چاپخش.
        شریعتی، علی، 1390، جهت‌گیری طبقاتی اسلام، چ هشتم، قم، قلم.
        شریعتی، علی، 1392، مجموعه آثار، تهران، قلم.
        شریعتی، علی، 1396، مجموعه آثار، بی‌جا، سهامی انتشار.
        شریعتی، علی، بی‌تا، فلسفه تعلیم و تربیت، بی‌جا، بی‌نا.
        شریعتی، علی، بی‌تا، مجموعه آثار، اسلام‌شناسی (درس‌های دانشگاه مشهد)، مشهد، شرکت چاپخش.
        شریعتی، علی، بی‌تا، مجموعه آثار، بی‌جا، قلم.
        شعبانی سارائی، رمضان، 1388، جریان‌شناسی سیاسی و فرهنگی، قم، مؤسسة آموزشی امام خمینی.
        طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، الاسلامی.
        طلوعی، محمود، 1377، فرهنگ جامع سیاسی، تهران، علمی.
        عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، 1387، طبقات مفسران شیعه، چ چهارم، قم، نوید اسلام.
        علی‌بابایی، غلامرضا، 1382، فرهنگ سیاسی آرش، تهران، آشیان.
        عنایت، حمید، 1397، سیری در اندیشه سیاسی عرب، چ چهاردهم، تهران، امیرکبیر.
        عنایت، حمید، 1398، اندیشه سیاسی اسلام معاصر، ترجمة بهاء‌الدین خرمشاهی، چ هفتم، تهران، خوارزمی.
        فکری مسعود، 1397، روشنفکران جهان عرب، تهران، ترجمان.
        فیومی، احمد‌بن‌محمد، 1405ق، المصباح‌المنیر، قم، دارالهجره.
        مصباح یزدی، محمدتقی، 1364، درس‌گفتارهای جامعه و تاریخ در قرآن، درس دوازدهم، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
        مصباح یزدی، محمدتقی، 1389، «زمینه‌های پیدایش فرقان و فرقان گونگان»، یادآور، ش 6و7و 8، ص 10ـ20.
        مصباح یزدی، محمدتقی، 1368، معارف قرآن 1ـ3، چ دوم، قم، مؤسسة در راه حق.
        مصباح یزدی، محمدتقی، بی‌تا، سخنی پیرامون خلقت انسان از نظر قرآن، قم، شفق.
        مصطفوى، حسن، بی‌تا، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، چ سوم، بیروت، بی‌جا.
        مطهری، مرتضی، 1371، علل گرایش به مادیگری، تهران، صدرا.
        مطهری، مرتضی، 1377، استاد مطهری و روشنفکران، چ ششم، تهران، صدرا.
        مطهری، مرتضی، 1375، جامعه و تاریخ، چ هشتم، تهران، بی‌جا.
        مطهری، مرتضی، 1395، مجموعه آثار مطهری، چ بیستم، تهران، صدرا.
        نجفی، محمدحسن، 1367، جواهر الکلام، چ سوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
        یزدان‌پناه، سیدیدالله، 1388، مبانی و اصول عرفان نظری، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    عظیمی فر، علیرضا.(1403) مقابله حوزة علمیة قم با جریان‌های انحرافی سدة اخیر در عرصۀ تفسیر و علوم قرآن. دو فصلنامه قرآن شناخت، 17(1)، 133-154 https://doi.org/10.22034/qoranshenakht.2024.5000629

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    علیرضا عظیمی فر."مقابله حوزة علمیة قم با جریان‌های انحرافی سدة اخیر در عرصۀ تفسیر و علوم قرآن". دو فصلنامه قرآن شناخت، 17، 1، 1403، 133-154

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    عظیمی فر، علیرضا.(1403) 'مقابله حوزة علمیة قم با جریان‌های انحرافی سدة اخیر در عرصۀ تفسیر و علوم قرآن'، دو فصلنامه قرآن شناخت، 17(1), pp. 133-154

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    عظیمی فر، علیرضا. مقابله حوزة علمیة قم با جریان‌های انحرافی سدة اخیر در عرصۀ تفسیر و علوم قرآن. قرآن شناخت، 17, 1403؛ 17(1): 133-154