, Volume 6, Issue 1, No 11, Year 2025 , Pages 5-25

    The Meaning and Basis of Rationalism Adopted by Mu'tazilites in Their Interpretation of the Quran

    Writers:
    Hamid Aryan / Assistant professor of IKI / aryan@iki.ac.ir
    Abstract: 
    Mu'tazilite thinkers use a rational approach to understanding religious texts and interpreting Quranic verses. Using a "descriptive-analytical method", the present paper investigates the meaning and basis of rationalism adopted by Mu'tazilite in their interpretation of the Quran. "Mu'tazilite rationalism is that intellect priority over other proofs comes first in interpreting the Quran and that the soundness of Shari'ah statements and understanding of their purpose requires intellectual proofs. Accordingly, Mu'tazilites reject literalism in understanding religious texts and the Quran, and emphasize on the central role of intellect and intellectual objects of perception in the interpretation of the Quran. They regard the human nature of conventions and their position in language and recognizing the attributes of divine unity and justice as a condition for understanding the speaker's perception of religious knowledge. The bases of Mu'tazilite rationalism in interpretation include temporality of the Quran, interpretability of the Quran, instructive and emphatic nature of Quranic statements about divine unity and justice and conformity between the judgment of intellect and Quranic assertions
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :معنا و مبنای عقل‌گرایی معتزله در تفسیر قرآن
    Abstract: 
    رویکرد اندیشمندان معتزله در فهم متون دینی و تفسیر آیات قرآن، عقلی است. این مقاله با روش «توصیفی ـ تحلیلی» به بررسی معنا و مبنای عقل گرایی معتزله در تفسیر قرآن می پردازد. مقصود از «عقل گرایی معتزله در تفسیر» آن است که اولاً، در فهم و تفسیر قرآن، عقل مقدم بر دیگر ادله و حایز رتبه‌ی اول است. ثانیاً، صحت بیانات شرعی و فهم مراد آنها محتاج به ادله‌ی عقلی است. براین اساس، معتزله ظاهر گرایی در فهم متون دینی و قرآن را مردود دانسته اند و بر جایگاه محوری عقل و مدرکات عقلی در تفسیر قرآن تأکید دارند. آنان بشری بودن وضع و مواضعه در زبان و شناخت اوصاف توحید و عدل الهی را شرط دریافت قصد متکلم در معارف دینی برشمرده اند. پایه های عقل گرایی اعتزالی در تفسیر عبارت است از: حادث بودن قرآن، تفسیرپذیری قرآن، ارشادی و تأکیدی بودن بیانات قرآنی در توحید و عدل، و سازگاری حکم عقل با خطابات قرآنی.
    References: 
    • اسعدي، محمد و ديگران، 1392، آسيب‌شناسي جريان‌هاي تفسيري، ج 2، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    • اشعري، ابوالحسن، 1400ق، مقالات الاسلاميين و اختلاف المصلين، چ سوم، تصحيح: هلموت رتير، بيروت، دار النشر فرانز شتاينر.
    • باقلاني، محمد بن الطيب، 1413ق، الانصاف فيما يجب اعتقاده و لايجوز الجهل به، تصحيح: محمد زاهد کوثري، قاهره، المکتبه الازهريه.
    • بصري، ابوالحسين محمد بن علي بن الطيب، 1403ق، المعتمد في أصول الفقه، تحقيق: خليل الميس، بيروت، دار الكتب العلمية.
    • خياط، ابوالحسن عبدالرحيم بن محمد، 1988م، الانتصار، تحقيق: محمد الحجازي، قاهره، مکتبه الثقافه الدينيه.
    • زمخشرى، محمود بن عمر، بي‌تا، اطواق الذهب فى المواعظ والخطب، تحقيق: احمد عبدالتواب عوض، قاهره، دار الفضيله.
    • ـــ، 1407ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزيل، چ سوم، بيروت، دار الکتاب العربي.
    • زينة، حسني، 1978م، العقل عند المعتزله؛ تصور العقل عند قاضي عبدالجبار، بيروت، دار الآفاق.
    • شنوقه، سعيد، بي‌تا، التأويل بالتفسير بين المعتزلة و السنة، مصر، المکتبة الازهرية للتراث، دار الوفاء للطباعة.
    • قاضي عبدالجبار الهمداني، ابوالحسن، 1385ق، المغني في ابواب التوحيد و العدل، تحقيق: محمد مصطفي حلمي و ديگران، مصر، الدار المصريه للتأليف و الترجمة.
    • ـــ، 1408ق، شرح الاصول الخمسه، تحقيق: ‌عبدالکريم عثمان، قاهره، مكتبه وهبة.
    • ـــ، 1393ق، فضل الاعتزال و طبقات المعتزلة، چ دوم، تحقيق: فؤاد السيد، تونس، الدار التونسية للنشر.
    • ـــ، 1969م، متشابه القرآن: دراسة موضوعية للقاضي عبدالجبار بن احمد الهمذاني، تحقيق: محمد عدنان زرزور، قاهره، دار التراث.
    • ـــ، بي‌تا، المحيط بالتكليف، تحقيق: عمر السيد عزمي، قاهره، دار المصرية.
    • لاهوري، محمداقبال، 1357، سير فلسفه در ايران، ترجمه: اميرحسين آريانپور، تهران، انتشارات اميرکبير.
    • مهري حسن، ابوسعدة، 1413ق، الاتجاه العقلي في مشکلة المعرفة عند المعتزله، قاهره، دار الفكر العربي.
    • معرفت، محمدهادي، 1415ق، التمهيد في علوم القرآن، قم، النشر الاسلامي، التابعة لجماعة المدرسين.
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Aryan, Hamid.(2025) The Meaning and Basis of Rationalism Adopted by Mu'tazilites in Their Interpretation of the Quran. , 6(1), 5-25

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Hamid Aryan."The Meaning and Basis of Rationalism Adopted by Mu'tazilites in Their Interpretation of the Quran". , 6, 1, 2025, 5-25

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Aryan, H.(2025) 'The Meaning and Basis of Rationalism Adopted by Mu'tazilites in Their Interpretation of the Quran', , 6(1), pp. 5-25

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Aryan, H. The Meaning and Basis of Rationalism Adopted by Mu'tazilites in Their Interpretation of the Quran. , 2025; 6(1): 5-25