, Volume 10, Issue 2, No 19, Year 2025 , Pages 37-54
A Lexical Analysis of the Qur'anic Words"Ruh, Nafs, Qalb, Fuad, and Sadr" and Their Variety or Sameness, with Emphasis on the Views of Allameh Tabataba'i, Ayatollah Misbah Yazdi and Ayatollah Javadi Amuli
Writers:
✍️ Seyyed Mohammad Hajati Shuroki 
/ MA of Religious Studies, Imam Khomeini Institute of Education / m.hajati@qom.ac.ir
/ MA of Religious Studies, Imam Khomeini Institute of Education / m.hajati@qom.ac.ir Hosein Naqavi / Assistant Professor of Religions, Imam Khomeini Institute of Education and Research / naqavi@iki.ac.ir
/ Assistant Professor of Religions, Imam Khomeini Institute of Education and Research / naqavi@iki.ac.irAbstract:
The Quranic words "Ruh, Nafs, Qalb, Fuad, and Sadr" refer to the second dimension of man. Using a descriptive-analytical method, this paper discusses whether these words refer to onething or to various things, and analyzes the views of commentators, especially Allameh Tabatabai, Ayatollah Misbah Yazdi and Ayatollah Javadi Amoli to present a new criterion for distinguishing between the aforementioned words. The research result shows that this abstract matter is called Ruh before joining the body, and it is called Nafs after joining it.
Also, these two words are distinct from the three words: Qalb, Fuad and Sadr. These three words have the same meaning as Nafs or Ruh in their common use, but when used in association with attributes, they refer to the levels of human spirit or soul; or Ruh and Nafs may refer to the whole truth of man, but Qalb, Fuad and Sadr are qualities that do not refer to the whole truth of man despite being united with Nafs and Ruh.
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :تحلیل واژگانی روح، نفس، قلب، فؤاد و صدر در قرآن و بررسی چندگانه یا متحد بودن آنها با تأکید بر دیدگاه‌های علامه طباطبایی، آیت‌الله مصباح یزدی و آیت‌الله جوادی آملی
Abstract:
سال دهم، شماره دوم، پیاپی 19، پاییز و زمستان 1396
سیدمحمد حاجتی شورکی/ کارشناسی ارشد دین شناسی مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره Hajati65@chmail.ir
حسین نقوی/ استادیار گروه ادیان مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره
دریافت: 25/01/1395 ـ پذیرش: 09/06/1395
چکیده
واژه های روح، نفس، قلب، فؤاد و صدر در قرآن به ساحت دوم انسان اشاره دارند. نوشتار حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی چندگانه یا یکی بودن مشارٌالیه آنها می پردازد و با بررسی نظرات مفسران به ویژه علامه طباطبایی، آیت الله مصباح یزدی و آیت الله جوادی آملی، معیاری نو برای تمییز مشارٌالیه آنها ارائه می دهد. حاصل اینکه امر مجرد، پیش از تعلق به بدن، روح و پس از آن نفس نامیده می شود. میان این دو و سه واژه قلب، فؤاد و صدر نیز تمایزی احساس می شود. این سه در کاربرد مطلق، همان معنای نفس یا روح را می رسانند؛ ولی قرین با اوصاف، به مرتبه ای از مراتب روح یا نفس انسانی اشاره دارند؛ یا اینکه روح و نفس همانند اسامی هستند که به تمام حقیقت انسان اشاره دارند، ولی قلب و فؤاد و صدر همانند اوصافی هستند که هرچند با نفس و روح متحدند، به تمام حقیقت انسان اشاره نمی کنند.
کلیدواژ ه ها: ابعاد انسان، روح، نفس، قلب، فؤاد، صدر و وحدت قوای نفس.
References:
- آلوسى، سيد محمود، 1415ق، روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني، تحقيق عبدالبارى عطية، بيروت، دار الكتب العلميه.
- ابن شعبه حراني، حسن بن علي، 1404ق، تحف العقول، مصحح علي‌اكبر غفاري، قم، جامعه مدرسين.
- ابن فارس، احمد، 1411ق، معجم مقاييس اللغه، تحقيق و ضبط عبدالسلام محمد هارون، بيروت، دار الجيل.
- ابن منظور، ابي الفضل جمال الدين محمد بن مكرم، 1300ق، لسان العرب، بيروت، دار صادر.
- افلاطون، بي‌تا، دوره آثار افلاطون، چ سوم، ترجمه محمدحسن لطفي و رضا كاوياني، تهران، خوارزمي.
- انيس، ابراهيم و ديگران، 1408ق، المعجم الوسيط، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي.
- بيضاوى، عبدالله بن عمر، 1418ق، أنوار التنزيل و أسرار التأويل، بيروت، دار احياء التراث العربى.
- پارسانژاد، محسن، 1391، حقيقت قلب و حالات آن از ديدگاه قرآن و عرفان اسلامي، رساله دكتري، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- پرهيزگار، غلامرضا، 1392، «وحدت يا دوگانگي نفس و روح از منظر اسلام»، مجموعه مقالات نفس و بدن در متون ديني، قم، دفتر تبليغات اسلامي، ص219-253.
- جزائري، نورالدين محمد بن نعمه الله، 1408ق، فروق اللغات في التمييز بين مفاد الكلمات، چ‌دوم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي.
- جوادي آملي، عبدالله، 1376، تفسير موضوعي قرآن كريم: فطرت در قرآن، تحقيق و تنظيم محمدرضا مصطفي‌پور، قم، اسراء.
- ـــــ ، 1378، تفسير موضوعي قرآن كريم: قرآن در قرآن، چ‌يازدهم، تنظيم و ويرايش محمد محرابي، قم، اسراء.
- ـــــ ، 1379، تفسير موضوعي قرآن كريم: معرفت‌شناسي در قرآن، تنظيم و ويرايش حميد پارسانيا، قم، اسراء.
- ـــــ ، 1380، تفسير موضوعي قرآن كريم: معاد در قرآن، تنظيم علي زماني قمشه‌اي، قم، اسراء.
- ـــــ ، 1381، تفسير موضوعي قرآن كريم: صورت و سيرت انسان در قرآن، چ دوم، تنظيم و ويرايش غلامعلي امين دين، قم، اسراء.
- ـــــ ، 1383، تفسير موضوعي قرآن كريم: توحيد در قرآن، تنظيم حيدرعلي ابويي، قم، اسراء.
- ـــــ ، 1386، تسنيم، تحقيق و تنظيم محمدحسين الهي‌زاده، قم، اسراء.
- ـــــ ، 1387، تفسير موضوعي قرآن كريم: هدايت در قرآن، چ‌سوم، تحقيق و تنظيم علي عباسيان، قم، اسراء.
- ـــــ ، 1389، انسان از آغاز تا انجام، چ سوم، تحقيق و تنظيم سيدمصطفي موسوي‌تبار، قم، اسراء.
- ـــــ ، 1390، تفسير موضوعي قرآن كريم: حيات حقيقي انسان در قرآن، چ ششم، تحقيق و تنظيم غلامعلي امين دين، قم، اسراء
- ـــــ ، 1392، تفسير انسان به انسان، چ هفتم، تحقيق و تنظيم محمدحسين الهي‌زاده، قم، اسراء.
- ـــــ ، جلسات مكتوب صوتي تفسير تسنيم، به نشانيportal.esra.ir
- حكيم ترمذي، محمد بن علي، 1998م، بيان الفرق بين الصدر و القلب و الفؤاد و الصدر، قاهره، مركز الكتاب للنشر.
- حلي، جمال‌الدين، 1351، كشف المراد: شرح تجريد الاعتقاد، ترجمه و شرح فارسي ابوالحسن شعراني، تهران، اسلامي.
- حويزي، عبد على بن جمعه، 1415ق، تفسير نور الثقلين، چ چهارم، مصحح سيدهاشم رسولي محلاتي، قم، اسماعيليان.
- خامنه‌اي، سيدمحمد، 1387، روح و نفس، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا.
- راغب اصفهاني، حسن بن محمد، 1416ق، مفردات الفاظ القرآن، تحقيق صفوان عدنان داوودي، بيروت، دار الشاميه.
- سجادي، سيدجعفر، 1379، فرهنگ اصطلاحات و تعبيرات عرفاني، چ پنجم، تهران، طهوري.
- صدرالدين شيرازى، محمد بن ابراهيم، 1366، تفسير القرآن الكريم، چ دوم، تحقيق محمد خواجوي، قم، بيدار.
- صفار، محمد بن حسن، 1404ق، بصائر الدرجات في فضائل آل محمد، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي.
- طباطبايي، سيد محمدحسين، 1417ق، الميزان في تفسير القرآن، بيروت، اعلمي.
- ـــــ ، 1388، انسان از آغاز تا انجام، چ‌دوم، ترجمه و تعليق صادق لاريجاني، قم، بوستان كتاب.
- طبرسي، فضل بن حسن، 1372، مجمع البيان في تفسير القرآن، چ سوم، تحقيق محمدجواد بلاغي، تهران، ناصرخسرو.
- طريحي، فخرالدين بن محمد، 1430، معجم مجمع البحرين، بيروت، مؤسسه الاعلمي للمطبوعات.
- طوسى، محمد بن حسن، بي‌تا، التبيان فى تفسير القرآن، بيروت، دار احياء التراث العربى.
- طيب حسيني، سيدمحمود، 1390، درآمدي بر دانش مفردات قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- العايلي، عبدالله، 1974م، الصحاح في اللغه و العلوم، بيروت، دار الحضاره العربيه.
- عبدالباقي، محمدفؤاد، 1374، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الكريم، چ دوم، تهران، اسلامي.
- عبدي، حسن، 1392، «بررسي جايگاه معرفت‌شناسي قلب از ديدگاه قرآن»، مجموعه مقالات قرآن و معرفت‌شناسي، به كوشش عليرضا قائمي، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، ص335-364.
- عبوديت، عبدالرسول، 1392، درآمدي بر نظام حكمت صدرايي (انسان‌شناسي)، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- غفاري، ابوالحسن، 1391، حدوث جسماني نفس، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.
- فخر رازى، محمد بن عمر، 1420ق، مفاتيح الغيب، چ سوم، بيروت، دار احياء التراث العربي.
- فراهيدي، خليل بن احمد، ۱۴۱۴ق، العين، تحقيق مهدي محزومي و ابراهيم سامرايي، تصحيح [و تدوين] اسعد الطيب، قم، اسوه.
- فياضي، غلامرضا، 1389، علم النفس فلسفي، تحقيق و تدوين محمدتقي يوسفي، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- فيومي، احمد بن محمد بن علي، 2001م، المصباح المنير، بيروت، مكتبه لبنان ناشرون.
- قدردان قراملكلي، محمدحسن، 1393، پاسخ به شبهات كلامي؛ دفتر پنجم: معاد، چ دوم، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.
- قرشي، سيدعلي‌اكبر، 1371، قاموس قرآن، چ ششم، تهران، دار الكتب الاسلاميه.
- كلينى، محمد بن يعقوب، 1407ق، الكافي، مصحح علي‌اكبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الكتب الإسلامية.
- كوفي، فرات بن ابراهيم، 1410ق، تفسير فرات الكوفي، مصحح محمد كاظم، تهران، مؤسسة الطبع و النشر في وزارة الإرشاد الإسلامي.
- مصباح يزدي، محمدتقي و ديگران، 1391، جنسيت و نفس، ويراسته هادي صادقي، قم، هاجر.
- مصباح يزدي، محمدتقي، 1376، معارف قرآن: خداشناسي، جهان‌شناسي، انسان‌شناسي، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- ـــــ ، 1379، پند جاويد: شرح وصيت اميرالمؤمنين به امام حسن مجتبي، نگارش علي زينتي، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- ـــــ ، 1380، به سوي خودسازي، نگارش كريم سبحاني، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- ـــــ ، 1382، به‌سوي او، تحقيق محمدمهدي نادري. قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- ـــــ ، 1385، پندهاي الاهي، نگارش كريم سبحاني، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- ـــــ ، 1387، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- ـــــ ، 1389، سجاده هاي سلوك، تدوين و نگارش كريم سبحاني، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- ـــــ ، 1393 (الف)، جرعه‌اي از درياي راز، نگارش محمدعلي محيطي اردكان، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- ـــــ ، 1393(ب)، شرح اسفار، تحقيق محمد سعيدي‌مهر، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- مصطفوي، حسن، 1430ق، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، چ سوم، بيروت، دار الكتب العلمية.
- معلمي، حسن، 1392، «حقيقت و ويژگي‌هاي نفس و روح در قرآن كريم»، مجموعه مقالات نفس و بدن در متون ديني، قم، دفتر تبليغات اسلامي، ص189-218.
- مكارم شيرازى، ناصر، 1374، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الاسلاميه.
- المنجّد، محمد نورالدين، 1997م، الترادف في القرآن الكريم بين النظريه و التطبيق، دمشق، دار الفكر.
- ميرلوحي، سيدعلي، 1392، ترادف در قرآن كريم، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي.
- ميري، محمد، 1393، «بررسي تطابق ديدگاه ملاصدرا با موضع شريعت در باب حدوث و قدم نفس»، مجموعه مقالات نفس و بدن پيش و پس از مرگ، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي، ص331-368.
- نقي‌زاده، حسن، 1392، «حدوث و قدم نفس در آيينه قرآن و احاديث»، مجموعه مقالات اسلام و مسئله نفس و بدن، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي، ص107-129.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
Hajati Shuroki , Seyyed Mohammad, Naqavi, Hosein.(2025) A Lexical Analysis of the Qur'anic Words"Ruh, Nafs, Qalb, Fuad, and Sadr" and Their Variety or Sameness, with Emphasis on the Views of Allameh Tabataba'i, Ayatollah Misbah Yazdi and Ayatollah Javadi Amuli. , 10(2), 37-54
Seyyed Mohammad Hajati Shuroki ; Hosein Naqavi."A Lexical Analysis of the Qur'anic Words"Ruh, Nafs, Qalb, Fuad, and Sadr" and Their Variety or Sameness, with Emphasis on the Views of Allameh Tabataba'i, Ayatollah Misbah Yazdi and Ayatollah Javadi Amuli". , 10, 2, 2025, 37-54
Hajati Shuroki , S, Naqavi, H.(2025) 'A Lexical Analysis of the Qur'anic Words"Ruh, Nafs, Qalb, Fuad, and Sadr" and Their Variety or Sameness, with Emphasis on the Views of Allameh Tabataba'i, Ayatollah Misbah Yazdi and Ayatollah Javadi Amuli', , 10(2), pp. 37-54
