سال دهم، شماره دوم، پیاپی 19، پاییز و زمستان 1396

فاطمه حبیبی/ دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا                                                f.habibi@alzahra.ac.ir

فتحیه فتاحی زاده/ استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا                                                 f_fattahizadeh@alzahra.ac.ir 

فریده حق بین/ دانشیار زبان شناسی دانشگاه الزهرا                                                            fhaghbin@alzahra.ac.ir

دریافت: 27/10/1395 ـ پذیرش: 22/04/1396

چکیده

یکی از دیدگاه های رایج در زبان شناسی شناختی، نظریه «استعاره مفهومی» است که می   توان از این نظریه در مطالعات دینی استفاده کرد. در پژوهش حاضر، ابتدا مقدماتی درباره استعاره و نظریه استعاره مفهومی بیان می شود؛ سپس با بررسی مفهوم «لِسان» در قرآن کریم بر اساس نظریه استعاره مفهومی، تأثیر این دیدگاه بر نحوه فهم گزاره های دینی بررسی می گردد. به همین منظور تمام آیاتی که مشتمل بر واژه «لسان» بودند، استخراج و حوزه های مبدأ استعاره مفهومی «لسان» واکاوی می شوند. واژه «لسان» و جمع آن (أَلْسِنَۀ) 25 بار در کل قرآن به کار رفته است که نتیجه بررسی عبارات استعاری «لِسان» نشان می دهد که قرآن برای مفهوم سازی «لِسان» از دو شیوه استعارة مفهومی و مجاز مفهومی استفاده کرده  است. بر اساس یافته های پژوهش، شش مورد استعاره مفهومی در آیات مورد نظر یافت شد که در آن آیات، از زبان و اعمال منتسب به آن مانند ضربه زدن، دریافت (تلقی)، بستن و باز کردن، شهادت دادن و پیچاندن برای مفهوم سازی مفاهیمی مثل دشمنی کردن، طعنه زدن، تمسخر و شیوایی در سخن و مانند آن (که عمدتاً از درجۀ انتزاع بالایی برخوردارند و از تجارب پایه بشر به شمار نمی آیند) استفاده شده است.

کلیدواژه ها: قرآن کریم، توسیع معنایی، نظریۀ استعارة مفهومی، زبان، انسان، لِسان، استعاره شناختی.