سال یازدهم، شماره اول، پیاپی 20، بهار و تابستان 1397

حسن زرنوشه فراهانی/ استادیار گروه معارف دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی     hzarnooshe@gmail.com
زهرا کاشانیها/ دانشیار گروه معارف دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی     zkashaniha@yahoo.com
حمید ایماندار / استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شیراز     hamidimandar@yahoo.com
دریافت: 14/05/1396 ـ پذیرش: 03/12/1396
چکیده
از مهم ترین اصول تفسیری مشترک میان مکتب معتزله و جریان مشهور به «نومعتزله»، مسئلة «تأویل» است که قرابت آن دو جریان به یکدیگر را به ذهن متبادر می کند، اما توجه به کارکرد آن نزد هریک از دو گروه، این قرابت را منتفی می سازد. نویسندگان این مقاله با روش «توصیف و تحلیل»، به بررسی تطبیقی دیدگاه تأویلی معتزله و نیز شخصیت مشهور نومعتزله، یعنی نصرحامد ابوزید پرداخته و به این نتیجه رسیده اند که معتزله با مبنایی کاملاً کلامی و اعتقادی، هرجا ظاهر آیات را با مبانی عقلی و اصول خمسة خویش، به ویژه در مسئلة تنزیه ذات الهی، ناسازگار می یافتند، دست به تأویل ظواهر آیات می زدند. اما نصرحامد ابوزید با تکیه بر مبانی متفاوت با معتزله و به دور از دغدغه های معتزله در تنزیه ذات الهی، از تأویل صرفاً برای اثبات تاریخ مندی قرآن و زمینه سازی برای تطبیق مفاهیم آن با مدرنیته بهره می برد.
کلیدواژه ها: تأویل، معتزله، نصر حامد ابوزید، تاریخ مندی قرآن.