, Volume 13, Issue 1, No 24, Year 2025 , Pages 39-58
The Holy Qur'an and Moral Teleology
Article Type:
Research
Writers:
Syed Ali Akbar / Assistant Professor, the Department of Interpretation, Islamic Sciences and Culture Reseach Center / a.hoseini@isca.ac.ir
Abstract:
This study seeks to answer the question of how the Holy Qur'an called on Muslims to comply with moral requirements and on what basis the normative theory of the Qur'an is based. Through describing and analyzing the moral concepts of the Qur'an, the writer of this qualitative paper has obtained the following results: In order to encourage Muslims to live a moral life, the Holy Qur'an emphasizes the results of moral action, which are presented in words such as happiness, success, salvation, deliverance, pleasure, security, glad tidings, peace, suffering, anxiety, warning, and the description of the life of the people of the heaven and the people of the hell. There are numerous Qur'anic teachings that reflect the compatibility of Quranic ethics and teleological theories. Teleology is compatible with the Qur'anic anthropology and the Qur'anic methods of moral education .The teleological nature of the Quran’s moral system does not mean denying the value of virtue and moral responsibility; in a number of verses, the Qur'an praises behaviors that are motivated by a moral duty or originate from human virtue. The Qur'an encourages Muslims to be virtuous and goal-oriented and considers these as two effective strategies in moral education. However, the most general answer of the Qur'an to justify all moral requirements is not human virtue or moral duty, but the result of moral act.
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :قرآن و غایت‌گرایی اخلاقی
Abstract:
پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که قرآن کریم چگونه مخاطبان خود را به رعایت الزامات اخلاقی فراخوانده و نظریه هنجاری خود را بر چه پایه ای قرار داده است؟ نویسنده به روش کیفی، با توصیف و تحلیل مفاهیم اخلاقی قرآن به نتایج زیر دست یافته است. قرآن کریم برای ترغیب مخاطبان به زندگی اخلاقی، بر نتایج فعل اخلاقی تأکید کرده است؛ نتایج یادشده در قالب واژگانی مانند سعادت، فوز، فلاح، نجات، لذت، امنیت، بشارت، آرامش، رنج، تشویش، انذار، و شرح و بسط زندگی بهشتیان و دوزخیان، آموزه های قرآنی پرشماری را به خود اختصاص داده است که بازگوکننده‌ی سازگاری فی الجمله اخلاق قرآنی با نظریههای غایت گراست. غایت گرایی با انسان شناسی قرآنی و اسلوب های تربیت اخلاقی قرآن سازگار است. غایت گرا بودن نظام اخلاقی قرآن، به مفهوم انکار ارزشِ فضیلت و مسئولیت اخلاقی نیست؛ در شماری از آیات، قرآن رفتارهایی را که با انگیزه انجام وظیفه اخلاقی انجام می گیرد یا منشأ آنها فضیلت انسانی است، می ستاید. قرآن مخاطبان خود را به فضیلت محوری و تکلیف مداری تشویق می کند و آن را دو راهبرد مؤثر در تربیت اخلاقی می داند؛ اما عامترین پاسخ قرآن، برای توجیه همه الزامات اخلاقی، غایت فعل اخلاقی است؛ نه فضیلت انسانی و نه وظیفه اخلاقی.
References:
- نهج‌البلاغه، 1379، ترجمه محمد دشتي، قم، اميرالمؤمنين.
- ابن اثير، مبارک بن محمد، 1367، النهاية في غريب الحديث و الاثر، قم، مؤسسه اسماعيليان.
- ابن فارس، ابوالحسن احمد، 1404، معجم مقابيس اللغة، قم، مکتب الاعلام الاسلامي.
- ابن منظور، محمد، 1414، لسان العرب، چ سوم، بيروت، دار صادر.
- اميد، مسعود، 1381، درآمدي بر فلسفه اخلاق از ديدگاه متفكران مسلمان معاصر ايران، مؤسسه تحقيقاتي علوم اسلامي ـ انساني دانشگاه تبريز.
- پالمر، مايكل، 1385، مسائل اخلاقي، ترجمه عليرضا آل بويه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي.
- جرجاني، علي بن محمد، 1405، التعريفات، بيروت، دار الكتب العلميه.
- جوهري، اسماعيل بن حماد، 1368، الصحاح، تهران، اميري.
- خزاعي، زهرا، 1380، «اخلاق فضيلت‌مدار»، نامه مفيد، ش 28، ص41-64.
- دبيري، احمد، 1390، تبيين نظريه اخلاقي قرآن كريم و مقايسه آن با فضيلت‌گرايي در اخلاق، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- دراز، محمد عبدالله، 1423، دستور الأخلاق في القرآن، قم، دار الكتاب الإسلامي.
- دهخدا، علي‌اکبر، 1373، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران.
- راغب اصفهاني، حسين بن محمد، 1412، المفردات في غريب القرآن، بيروت، دار العلم الدار الشامية.
- شريفي، حسين و محمدحسين باقري، 1389، «ارزش‌هاي اخلاقي و خودگروايي روان‌شناختي»، معرفت اخلاقي، ش سوم، ص27-42.
- طبرسي، فضل بن حسن، 1408، مجمع البيان في تفسير القرآن، بيروت، دار الفكر.
- طريحي، فخرالدين بن محمد، 1367، مجمع البحرين، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي.
- علم‌الهدي، علي‌بن حسين، 1411، الذخيرة في علم الكلام، تحقيق سيداحمد حسينى، قم، مؤسسة النشر الاسلامي.
- عميد، حسن، 1371، فرهنگ عميد، تهران، اميرکبير.
- فرانکنا، ويليام کي، 1383، فلسفه اخلاق، ترجمه هادي صادقي، تهران، طه.
- فراهيدي، خليل بن احمد، 1372، ترتيب کتاب العين، قم، جامعه مدرسين.
- فيروزآبادي، محمد بن يعقوب، بي‌تا، القاموس المحيط، بيروت، دار الجيل.
- قرشي، سيدعلي‌اکبر، 1386، قاموس قرآن، تهران، دار الکتاب الاسلاميه.
- کاپلستون، فردريک، 1370، تاريخ فلسفه، ترجمه بهاءالدين خرمشاهي، تهران، سروش.
- كليني، محمدبن يعقوب، 1413، الکافي، تصحيح علي‌اکبر غفاري، تهران، دار الکتب الاسلاميه.
- مصباح يزدي، محمدتقي، 1384 الف، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- ـــــ ، 1384 ب، نقد و بررسي مکاتب اخلاقي، تحقيق و نگارش احمدحسين شريفي، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- ـــــ ، 1386، خودشناسي براي خودسازي، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- ـــــ ، 1373، دروس فلسفه اخلاق، تهران، اطلاعات.
- مصطفوي، حسن، 1368، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
- مطهرى، مرتضي، 1377، مجموعه آثار، چ چهارم، تهران، صدرا.
- ـــــ ، 1374، مجموعهآثار، چ ششم، تهران، صدرا.
- معلمي، حسن، 1384، فلسفه اخلاق، قم، مرکز جهاني علوم اسلامي.
- مک ناوتن، ديويد، 1380، بصيرت اخلاقي، ترجمه محمود فتحعلي، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- ملاحسني، فاطمه، سعيدي‌مهر، محمد و رضا اكبريان، 1392، «كمال‌گرايي اخلاقي، در بوته نقد»، انديشه ديني (دانشگاه شيراز)، ش48، ص47-64.
- نيگل، تامس و ديگران، 1393، دانشنامه فلسفه اخلاق، ويراسته پل ادواردز و دونالد ام. بورچرت، تهران، سوفيا.
- هاشمي رفسنجاني، اکبر، 1379، فرهنگ قرآن، قم، دفتر تبليغات اسلامي.
- Hurka, Thomas, (1993), Perfectionism, New York: Oxford University Press.
- Mackinnon. Barbara’ 1998’Ethics Theory and Contemporary’ Essues Stamfor: Wadsworth
