, Volume 6, Issue 1, No 11, Year 2025 , Pages 93-111

    Ihtibak and Its Semantic Effects on the Interpretation of the Quran

    Writers:
    Mohammad Naghibzadeh / Assistant professor of IKI / naghibzade@iki.ac.ir
    Abstract: 
    "Ihtibak" is one of the rhetorical devices. When there are two successive statements and part of the first statement- the similar to which is stated in the second- and part of the second statement- which is referred to in the first- are omitted, it is said there is ihtibak. With the technique semantic capacities are added to some Quranic verses and a broader meaning is expressed in as simple way. An investigation into this rhetorical device makes explicit the effect of rhetoric on the interpretation of the Quran. among the effects are: a) sometimes, when there are two opposite subjects with separate rulings, conciseness requires mentioning only the principle of one subject and the ruling of the other, and the missing parts, i.e. the other opposite principle and the ruling of the mentioned principle are supposed to be discovered by the listener. b) No one of the two sides in contrast conforms to one another and the apparent inconformity is justified with the help of Ihtibak. c) Sometimes when two verbs with different tenses causing something similar to are found in a verse, it can be analyzed by Ihtibak. d) Ihtibak resolves some of the doubts cast on the content of Quranic verses and justifies the apparent inconformity between them. The present paper includes several Quranic and interpretive examples about this issue
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :احتباک و آثار معنایی آن در تفسیر قرآن
    Abstract: 
    «احتباک» در بدیع، بدین معناست که در دو کلام پیاپی، از جمله‌ی اول، قسمتی ـ که مشابه آن در جمله‌ی دوم بیان شده است ـ حذف شود و از جمله‌ی دوم نیز بخشی ـ که در جمله‌ی اول بدان اشاره شده است ـ حذف گردد. این صنعت با خلق ظرفیت های معنایی در بخشی از آیات قرآن، معنای گسترده ای را در قالبی محدود، به نمایش می گذارد که پژوهش در آن، نشانگر تأثیر علم بدیع در تفسیر است؛ به این صورت: الف. گاه ایجاز، اقتضا می کند در دو موضوع متقابل با احکام جداگانه ، تنها به اصل یکی از دو موضوع و حکم موضوع دیگر، پرداخته شود تا شنونده، اصل متقابل دیگر و حکم لنگه‌ی مذکور در کلام را خود کشف کند. ب. گاهی که دو طرف تشبیه انطباق کامل ندارند به مدد احتباک، عدم انطباق ظاهری توجیه می شود. ج. در برخی آیات، که دو فعل متفاوت از حیث زمان به کار رفته و شبهه‌ی ناهماهنگی پدید آورده است، صنعت احتباک چنین مواردی را تحلیل می کند. د. احتباک، برخی از شبهات محتوایی آیات و ناسازگاری ظاهری میان آنها را پاسخ می دهد. این مقاله، حاوی نمونه های متعدد قرآنی و تفسیری در این زمینه است.
    References: 
    • ابن‌دريد، محمد بن حسن، 1987م، جمهرة اللغة، بيروت، دار العلم للملايين.
    • ابن‌عاشور، محمد بن طاهر، بي‌تا، التحرير و التنوير، بيروت، مؤسسه التاريخ.
    • ابن‌فارس، احمد بن فارس، 1410ق، معجم مقاييس اللغة، لبنان، دار الاسلاميه.
    • ابن‌منظور، محمد بن مكرم، بي‌تا، لسان العرب، چ سوم، بيروت، دار صادر.
    • آلوسي، سيدمحمود، 1415ق، روح المعاني في تفسير القرآن العظيم، بيروت‏، دار الكتب العلميه.
    • اندلسي، ابن‌عطيه عبدالحق بن غالب، 1422ق، المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز، بيروت، دار الكتب العلميه.
    • اندلسي، ابوحيان، 1420ق، البحر المحيط في التفسير، بيروت، دار الفكر.
    • بابايي، علي‌اکبر و ديگران، 1379، روش‌شناسي تفسير قرآن، تهران، سمت.
    • بروسوي، اسماعيل، بي‌تا، تفسير روح البيان، بيروت، دار الفكر.
    • بغدادي، عبدالقاهر، 1418ق، خزانة الادب، بيروت، دار الکتب العلميه.
    • بلاغي نجفي، محمدجواد، 1420ق، آلاء الرحمن في تفسير القرآن، قم، بنياد بعثت.
    • بنت‌الشاطي، عايشه، بي‌تا، الاعجاز البياني للقرآن، قاهره، دار المعارف.
    • بيضاوي، عبدالله بن عمر، 1418ق، أنوار التنزيل و أسرار التأويل، ‏بيروت‏، دار احياء التراث العربي‏.
    • تفتازاني، سعدالدين، بي‌تا، شرح المختصر، تهران، بي‌نا.
    • جرجاني، علي بن محمد بن علي، 1405ق، التعريفات، بيروت، دار الكتاب العربي.
    • حسيني شاه عبدالعظيمي، حسين بن احمد، 1363، تفسير اثنا عشري، تهران، انتشارات ميقات.
    • خالدي، صلاح عبدالفتاح، 1425ق، اعجاز القرآن البياني و دلائل مصدره الرباني، چ دوم، عمان، دار عمار.
    • درويش، محيي‌الدين، 1415ق، اعراب القرآن و بيانه، چ چهارم، سوريه، دار الارشاد.
    • رازي، ابوالفتوح، حسين بن علي، 1408ق، روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن، مشهد، بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي.
    • زحيلي، وهبة بن مصطفي، 1418ق، التفسير المنير في العقيدة و الشريعة و المنهج، چ دوم، بيروت، دار الفكر المعاصر.
    • زعبلاوي، صلاح‌الدين، بي‌تا، دراسات في النحو، نرم‌افزار المکتبه الشامله.
    • زمخشري، جارالله، 1407ق، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، چ سوم، بيروت، دار الكتاب العربي‏.
    • سبزواري نجفي، محمد بن حبيب‌الله، 1419ق، ارشاد الاذهان الي تفسيرالقرآن، بيروت، دار التعارف للمطبوعات.
    • شبر، سيدعبدالله، 1407ق، الجوهر الثمين في تفسير الكتاب المبين، كويت، مكتبة الألفين.
    • صادقي تهراني، محمد، 1419ق، البلاغ في تفسير القرآن بالقرآن، قم، مؤلف.
    • ـــ، 1365، الفرقان في تفسير القرآن بالقرآن، چ دوم، قم، انتشارات فرهنگ اسلامي.
    • صافي، محمود بن عبدالرحيم، 1418ق، چ چهارم، الجدول في اعراب القرآن، بيروت، مؤسسة الإيمان.
    • طباطبايي، سيدمحمدحسين‏، 1417ق، الميزان في تفسير القرآن، چ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامي جامعة مدرسين.
    • طبرسي، فضل بن حسن، 1372، مجمع البيان في تفسير القرآن، چ سوم، تهران، ‏انتشارات ناصرخسرو.
    • ـــ، 1377، تفسير جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران و مديريت حوزه علميه قم.
    • طبري، ابوجعفر محمد بن جرير، 1412ق، جامع البيان في تفسير القرآن، بيروت، دار المعرفه.
    • طوسي، محمد بن حسن، بي‌تا، التبيان في تفسير القرآن، بيروت، دار احياء التراث العربي.
    • طيب، سيدعبدالحسين، 1378، اطيب البيان في تفسير القرآن، چ دوم، تهران، انتشارات اسلام.
    • فخر رازي، 1420ق، مفاتيح الغيب، چ سوم، بيروت، دار احياء التراث العربي.
    • فضل‌الله، سيدمحمدحسين، 1419ق، تفسير من وحي القرآن، چ دوم، بيروت، دار الملاك للطباعة والنشر.
    • فيض كاشاني، ملامحسن، 1418ق، الأصفي في تفسير القرآن، قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي.
    • ـــ، 1415ق، تفسير الصافي، چ دوم، تهران، انتشارات صدر.
    • قاسمي، محمد جمال‌الدين، 1418ق، محاسن التأويل، بيروت، دار الكتب العلميه.
    • قرشي، سيدعلي‌اكبر، 1377، تفسير احسن الحديث، چ سوم، تهران، بنياد بعثت.
    • قرطبي، محمد، 1364، الجامع لأحكام القرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو.
    • کفومي، ابوالبقاء، 1419ق، معجم في المصطلحات و الفروق اللغويه، بيروت، مؤسسة الرساله.
    • مؤسسه معارف اسلامي امام رضا، 1387، گنجينة نور، شناخت‌نامه و فهرست ده‌ هزار عنوان پايان‌نامه و پژوهش قرآني، قم.
    • مغنيه، محمدجواد، 1424ق، تفسير الكاشف، تهران، دار الكتب الإسلاميه.
    • مولايي‌نيا، عزت‌الله، محمدعلي هاشم‌زاده، 1386، آشنايي با پايان‌نامه‌هاي قرآني، تهران، فرهنگ سبز.
    • هاشمي، سيداحمد، 1378، جواهر البلاغه، قم، مرکز مديريت حوزه علميه قم.
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Naghibzadeh , Mohammad.(2025) Ihtibak and Its Semantic Effects on the Interpretation of the Quran. , 6(1), 93-111

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Mohammad Naghibzadeh ."Ihtibak and Its Semantic Effects on the Interpretation of the Quran". , 6, 1, 2025, 93-111

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Naghibzadeh , M.(2025) 'Ihtibak and Its Semantic Effects on the Interpretation of the Quran', , 6(1), pp. 93-111

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Naghibzadeh , M. Ihtibak and Its Semantic Effects on the Interpretation of the Quran. , 2025; 6(1): 93-111